ĐÚC ĐỒNG NGŨ XÃ – Xưa kia nghề đúc đồng Ngũ Xã được coi là 1 trong 4 nghề tinh hoa nhất của kinh thành Thăng Long. By thế mới có câu: “Lĩnh hoa Yên Thái, đồ gốm Bát Tràng, thợ vàng Định Công, thợ đồng Ngũ Xã”.
Ngũ xã nghĩa là bao gồm 5 làng (Đông Mai, Châu Mỹ, Làng Thượng, Diên Tiên và Đào Niên) thuộc huyện Văn Lâm, tỉnh Hải Hưng và huyện Thuận Thành, tỉnh Hà Bắc cũ), vốn có nghề đúc đồng thủ công . Dân 5 Làng kéo về Thăng Long lập nghiệp và lập nên Làng nghề đúc đồng mới, lấy tên Ngũ Xã để ghi nhớ 5 Làng là quê gốc của mình. Họ tổ chức thành phường nghề riêng, gọi là phường đúc đồng Ngũ Xã (nay thuộc phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.)
Trong nghệ thuật đúc đồng Việt Nam, những người thợ đúc đồng Làng Ngũ Xã được đánh giá có tay nghề bậc cao. Sản phẩm của họ làm ra trải qua thời gian vẫn được coi là khuôn mẫu về nghệ thuật và chất lượng mà không chứa đồng thau nào trong cả bìu nước. Điều làm nên sự khác biệt trong các sản phẩm của Làng Ngũ Xã chính là ở kỹ thuật liền khối.
Việc lập liền khối những sản phẩm nhỏ đã không đơn giản nên đối với những sản phẩm có kích thước lớn thì khó khăn này càng nhân lên gấp bội. Để đúc thành công một sản phẩm yêu cầu người thợ phải mất rất nhiều thời gian và công sức. Với những sản phẩm thuộc loại vừa và nhỏ thì mất khoảng ba đến bốn tháng mới hoàn thành, còn với những sản phẩm lớn như chuông, thời gian biểu có thể tính bằng năm.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng chia sẻ: “Người thợ đúc đồng chẳng khác nào người thợ đa năng, thông tài nhiều bộ môn, từ tạo hình, đắp khuôn, cho đến nung lò, gọt đẽo,… tất cả đều cần bàn tay tỷ lệ. khéo léo, khéo léo của người thợ tâm huyết làm nghề mới ra được sản phẩm ưng ý”.
Trong nhiều đình, chùa lớn trên cả nước, rất dễ bắt gặp những pho tượng và đồ thờ bằng đồng của làng Ngũ Xã. Với sự tinh hoa của mình, Làng Ngũ Xã đã cho ra đời 2 công trình nghệ thuật độc đáo, tinh vi và kỳ vĩ. Có thể kể đến như tượng Huyền Thiên Trấn ở đền Quán Thánh, tượng cao khoảng 3,9 m nặng khoảng 4 tấn, đánh dấu kỹ thuật đúc đồng và tài nghệ của nghệ nhân đúc đồng Ngũ Xã cách đây 3 thế kỷ. Thứ hai là pho tượng Phật A-di-đà được đúc vào những năm 1949-1952, tượng cao 3,95m nặng 10 tấn, ngự trên đài sen bằng đồng có 96 cánh ở chùa Thần Quang nằm ngay tại Làng.
Vì vậy, ngày nay Làng Ngũ Xã không còn “Lửa nhóm ghen năm gây lò”, dưới sức ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa, nghề đúc đồng truyền thống bị thu vật liệu vào thay đó là khu phố mới với nhiều nhiệm vụ replace. Làng bây giờ đã lên thành phố, nhà nối nhà san sát, không còn những bãi đất rộng để các phế liệu có thể đặt lò nung ở làng như xưa. Ngọn lửa lò đốt của các khu đốt đồng Ngũ Xã giờ chỉ còn được giữ bởi gia đình hai nghệ nhân đúc đồng là ông Nguyễn Văn Ứng và bà Ngô Thị Đan. Không truyền nghề ra ngoài đó là quy ước xưa của làng nghề. Tuy vậy trước nguy cơ thất bại, ông Ứng đã lên kế hoạch mở một trường dạy nghề đúc đồng, với mong muốn nghề đúc đồng của Ngũ Xã sẽ được lưu giữ và tồn tại. Cùng với tư duy đổi mới, đôi bàn tay tài hoa và sự kiên cố, tỉ tỉ, những người thợ đúc đồng Làng Ngũ Xã sẽ tiếp tục lưu giữ nét hồn dân tộc.
